Literatuur
Wat weten we?
Tot op heden is er nog weinig onderzoek naar de prevalentie, diagnostiek, misdiagnostiek en behandeling van mensen die zowel hoogbegaafd zijn als kampen met een psychiatrische stoornis. Ook over hoe we preventief mensen die hoogbegaafd zijn kunnen helpen om te voorkomen dat ze psychiatrische problemen krijgen is weinig bekend.
Hieronder vind u een overzicht van literatuur die al wel beschikbaar is over dit onderwerp. Mocht u literatuur kennen die zowel over hoogbegaafdheid als de psychiatrie gaat en die hier ontbreekt dan horen we dat graag.
Per onderdeel vindt u een overzicht van artikelen en boeken over dat onderwerp.
Beeldmateriaal
Onder handige links vindt u andere websites waar aanvullende informatie te vinden is, en ook een groeiende verzameling podcasts.
Onze YouTube-lijst bevat filmpjes die te maken hebben met psychiatrie en hoogbegaafdheid, samengesteld door het LKPHB; deze zal regelmatig geüpdatet worden.
Artikelen over hoogbegaafdheid
Maandblad Nederlands Instituut van Psychologen (NIP); Jaargang 58, nr.2, februari 2023.
In dit themanummer over hoogbegaafdheid wordt het onderwerp hoogbegaafdheid vanuit allerlei perspectieven belicht. Een prachtige manier om een groot aantal professionals in de GGZ in contact te brengen met dit vaak onderbelichte onderwerp.
Artikelen:
Marcel Veerman bespreekt de verschillende theorieën over de oorsprong en de aard van hoogbegaafdheid, met een uitsplitsing tussen ‘potentiële hoogbegaafdheid’ (de aanleg voor uitzonderlijk presteren is aanwezig) en ‘actuele hoogbegaafdheid’ (daadwerkelijke excellente prestaties door langdurige, toegewijde inzet en moeite) en de combinatie daarvan. Ook de rol van metacognitie daarin wordt belicht.
Pleun van Vliet en Jessica Schaaf bespreken in hun artikel hoe ingewikkeld het is om hoogbegaafdheid middels de in Nederland gangbare IQ-test bij volwassenen (de WAIS-IV-NL) betrouwbaar vast te stellen. Dit heeft onder andere te maken met een onvoldoende passende normering bij een TIQ>130 en verschillen in de probleemaanpak tussen hoogbegaafde en niet hoogbegaafde personen. Ze adviseren om tot aanvullende handreikingen te komen over de afname en interpretatie van de WAIS-IV-NL bij hoogbegaafdheid.
Tot slot bespreekt Kristel Szakály-Starke enkele wijdverbreide mythes over hoogbegaafde volwassenen binnen de GGZ, zoals dat alle hoogbegaafden zouden willen pochen met hun hoge intelligentie, sociaal-emotioneel doorgaans achterlopen, niet bij hun gevoel kunnen komen en lastig(e cliënten) zijn. Ze daagt de lezer met diverse voorbeelden uit om met andere ogen naar de hoogbegaafde GGZ-patiënt te kijken, en de hoogbegaafdheid mee te wegen in de beoordeling van psychische klachten en in de behandeling.
Portretten:
In een drietal portretten van hoogbegaafde volwassenen lezen we over hun specifieke ervaring met hun kenmerken van hoogbegaafdheid. Ze vertellen openhartig over de zoektocht die vooraf is gegaan aan de ontdekking van hun hoogbegaafdheid, en wat die kennis hen heeft opgeleverd.
Interviews:
Noks Nauta vertelt in het eerste interview over haar persoonlijke en professionele ervaringen als hoogbegaafde op de werkvloer, en haar beweegredenen om zich hard te maken voor het onderwerp hoogbegaafdheid en voor het Instituut HoogBegaafdheid Volwassenen (IHBV).
In een tweede interview vertelt Lianne Hoogeveen over haar visie op talent, en hoe potentieel talent in het onderwijs maximaal kan worden herkend en tot zijn recht kan komen.
In een ‘Forum Hoogbegaafdheid’ discussiëren Pedro De Bruyckere, Wendy Haanschoten en Esther Roelfsema over verschillende aspecten van hoogbegaafdheid, onder leiding van Vittorio Busato en Marcel Veenman. Er komt aan de orde wat het belang is van kennis over hoogbegaafdheid in de GGZ, naast diverse thema’s rondom onderwijs aan hoogbegaafden.
Boeken over hoogbegaafdheid
Verschillende schrijvers (2004). Creativity and giftedness.
Clarey A. (2016). Curse of the High IQ
Lovecky D.V. (2004). Different Minds.
Falck S. (2020). Extreme Intelligence: Development, Predicaments, Implications.
Ven, van de R. (2021). Hoogbegaafd in praktijk.
Kooijman – van Thiel M. (2008). Hoogbegaafd, dat zie je zo.
Nauta N. & Schouwstra I. (2020). Hoogbegaafde senioren.
Hoof E. (2016). Hoogsensitief.
Haier R.J. (2016). The neuroscience of intelligence.
Prober P. (2016) Your rainforest mind.
Artikelen over hoogbegaafdheid en psychiatrie
Williams, C. M., Peyre, H., Labouret, G., Fassaya, J., García, A. G., Gauvrit, N., & Ramus, F. (2022). High intelligence is not associated with a greater propensity for mental health disorders. European Psychiatry, 66(1), e3 (published online 2022 Nov 18).
Jaeqx-van Tienen L., Roelfsema E. & Van Zonneveld M. (2023). Hoogbegaafdheid in de psychiatrie. Nurse Academy GGZ, nummer 2; www.nurseacademy.nl
The interface of overthinking, anxiety, and shame among gifted children (sengifted.org) by Gail Post
Tijdschrift ‘De Psycholoog’, themanummer Hoogbegaafdheid
Whitepaper autisme en/of hoogbegaafdheid. Autisme Expertisecentrum (AEC), januari 2022.
Recensie van Williams et al. door P. Marti, GZ-psycholoog
Toelichting op ‘The interface of…’ door Gail Post
Boeken over hoogbegaafdheid en psychiatrie
Webb J.T. et al. (2020). Misdiagnose en dubbeldiagnose bij hoogbegaafdheid; onderscheid en overlap met bijkomende (psychische) problematiek.
Verschillende schrijvers. (2004). Twice-exceptional and special populations of gifted students.
Buijsen – Duran Y. (2015). Talent-vaardig.
Prober P. (2016). Your rainforest mind.
Hoiting L. & Nauta N. (2022). Hoogbegaafde hulpzoekers – Wanneer je er zelf niet uitkomt.
Hoogbegaafdheid, emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong)volwassenen; Toolbox voor de praktijk.
M. Frumau (2022), Bohn Stafleu van Loghum.
De toevoeging “Toolbox voor de praktijk” in de titel doet dit boek zeker eer aan. Dit dunne, overzichtelijke boek biedt diverse modellen, schema’s en overzichten die je als hulpverlener direct kunt toepassen in de behandeling van hoogbegaafde mensen, ongeacht hun leeftijd.
Na een korte introductie over hoogbegaafdheid gaat het boek al snel over op de onderbouwing van het POSI-model (zie onder) en de dialoogtoolbox. Dit is een verademing, aangezien veel andere boeken uitgebreid ingaan op de theorie van hoogbegaafdheid voordat ze toekomen aan de praktische inhoud. Met dit boek duik je echter meteen de diepte in. Ben je nieuw op het gebied van hoogbegaafdheid en wil je eerst meer algemene kennis opdoen, dan kun je overwegen om eerst een ander boek te lezen. Toch bieden de vele voorbeelden en de grondige onderbouwing in dit boek ook voldoende inzicht in de verschillende uitdagingen waarmee hoogbegaafde mensen vaak te maken hebben. Deze voorbeelden worden direct gekoppeld aan praktische tools die je kunt inzetten.
Het POSI-model beschrijft hoe je samen met een persoon diens krachten (Potentials), kansen (Openings), obstakels (Shackles) en ontwikkelpunten (Inadequacies) in kaart kunt brengen, in het Nederlands afgekort tot KOKO. Dit vormt een solide basis voor een gesprek, maar ook bijvoorbeeld voor het opstellen van een persoonlijke, beschrijvende diagnose waarin zowel de helpende als de uitdagende factoren worden belicht.
Naast het POSI-model vind je verschillende werkbladen die je samen met de cliënt kunt invullen, zoals de ontwikkelingsleeftijden op verschillende vlakken, wat nuttig is bij iemand waarbij je een asynchrone ontwikkeling vermoedt. Verder is er het Goodness of Fit-werkblad, waarmee je kunt beoordelen hoe goed de huidige omgeving aansluit bij wat iemand nodig heeft, en een werkblad voor een traumatijdlijn. Al deze werkbladen zijn ook te downloaden, zodat je ze gemakkelijk kunt inzetten.
Kortom, dit is een zeer handzaam en praktisch boek, vol goede onderbouwingen, uitleg en voorbeelden die zowel in de tekst als in de vele uitnodigende afbeeldingen en schema’s worden gepresenteerd. Hoewel het boek dun is, bevat het een schat aan informatie die elke behandelaar van hoogbegaafde mensen kan helpen om een goed gesprek aan te gaan en meer zelfinzicht te verschaffen. Daarnaast zijn het POSI-model en bijvoorbeeld de traumatijdlijn ook bij andere cliënten te gebruiken.
Artikelen over kinder- & jeugdpsychiatrie en hoogbegaafdheid
Corrieke Buist-Veurink, Margreet Heek-Veldhuizen, Judith Kertai, Geke Maes-van Buiten & Wietske Vriezen. De WISC-V-NL bij hoogbegaafde kinderen. TvO 2020-5
Williams, C. M., Peyre, H., Labouret, G., Fassaya, J., García, A. G., Gauvrit, N., & Ramus, F. (2022). High intelligence is not associated with a greater propensity for mental health disorders. European Psychiatry, 66(1), e3 (published online 2022 Nov 18).
Jaeqx-van Tienen L., Roelfsema E. & Van Zonneveld M. (2023). Hoogbegaafdheid in de psychiatrie. Nurse Academy GGZ, nummer 2; www.nurseacademy.nl
The interface of overthinking, anxiety, and shame among gifted children (sengifted.org) by Gail Post
Recensie van Williams et al. door P. Marti, GZ-psycholoog
Toelichting op ‘The interface of…’ door Gail Post
Boeken over kinder- & jeugdpsychiatrie en hoogbegaafdheid
Berens H., Reijers L. & Oskam D. (2021). Basisboek hoogbegaafde adolescenten.
Kennedy D.K. (2011). Bright not broken.
Webb J.T. e.a. (2013). De begeleiding van hoogbegaafde kinderen.
Willis J. A. e.a. (2009). Inspiring middle school minds.Williams, C. M., Peyre, H., Labouret, G., Fassaya, J., García, A. G., Gauvrit, N., & Ramus, F. (2022). High intelligence is not associated with a greater propensity for mental health disorders. European Psychiatry, 66(1), e3 (published online 2022 Nov 18).
Gaesser A.H. (2014). Interventions to reduce anxiety for gifted children and adolescents.
Guare e.a. (2015). Slim maar…, pubereditie.
Kerr B. & Cohn S. (2001). Smart boys.
Hoogbegaafdheid, emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong)volwassenen; Toolbox voor de praktijk.
M. Frumau (2022), Bohn Stafleu van Loghum.
De toevoeging “Toolbox voor de praktijk” in de titel doet dit boek zeker eer aan. Dit dunne, overzichtelijke boek biedt diverse modellen, schema’s en overzichten die je als hulpverlener direct kunt toepassen in de behandeling van hoogbegaafde mensen, ongeacht hun leeftijd.
Na een korte introductie over hoogbegaafdheid gaat het boek al snel over op de onderbouwing van het POSI-model (zie onder) en de dialoogtoolbox. Dit is een verademing, aangezien veel andere boeken uitgebreid ingaan op de theorie van hoogbegaafdheid voordat ze toekomen aan de praktische inhoud. Met dit boek duik je echter meteen de diepte in. Ben je nieuw op het gebied van hoogbegaafdheid en wil je eerst meer algemene kennis opdoen, dan kun je overwegen om eerst een ander boek te lezen. Toch bieden de vele voorbeelden en de grondige onderbouwing in dit boek ook voldoende inzicht in de verschillende uitdagingen waarmee hoogbegaafde mensen vaak te maken hebben. Deze voorbeelden worden direct gekoppeld aan praktische tools die je kunt inzetten.
Het POSI-model beschrijft hoe je samen met een persoon diens krachten (Potentials), kansen (Openings), obstakels (Shackles) en ontwikkelpunten (Inadequacies) in kaart kunt brengen, in het Nederlands afgekort tot KOKO. Dit vormt een solide basis voor een gesprek, maar ook bijvoorbeeld voor het opstellen van een persoonlijke, beschrijvende diagnose waarin zowel de helpende als de uitdagende factoren worden belicht.
Naast het POSI-model vind je verschillende werkbladen die je samen met de cliënt kunt invullen, zoals de ontwikkelingsleeftijden op verschillende vlakken, wat nuttig is bij iemand waarbij je een asynchrone ontwikkeling vermoedt. Verder is er het Goodness of Fit-werkblad, waarmee je kunt beoordelen hoe goed de huidige omgeving aansluit bij wat iemand nodig heeft, en een werkblad voor een traumatijdlijn. Al deze werkbladen zijn ook te downloaden, zodat je ze gemakkelijk kunt inzetten.
Kortom, dit is een zeer handzaam en praktisch boek, vol goede onderbouwingen, uitleg en voorbeelden die zowel in de tekst als in de vele uitnodigende afbeeldingen en schema’s worden gepresenteerd. Hoewel het boek dun is, bevat het een schat aan informatie die elke behandelaar van hoogbegaafde mensen kan helpen om een goed gesprek aan te gaan en meer zelfinzicht te verschaffen. Daarnaast zijn het POSI-model en bijvoorbeeld de traumatijdlijn ook bij andere cliënten te gebruiken.
Artikelen over volwassenen-psychiatrie en hoogbegaafdheid
Williams, C. M., Peyre, H., Labouret, G., Fassaya, J., García, A. G., Gauvrit, N., & Ramus, F. (2022). High intelligence is not associated with a greater propensity for mental health disorders. European Psychiatry, 66(1), e3 (published online 2022 Nov 18).
Jaeqx-van Tienen L., Roelfsema E. & Van Zonneveld M. (2023). Hoogbegaafdheid in de psychiatrie. Nurse Academy GGZ, nummer 2; www.nurseacademy.nl
Recensie van Williams et al. door P. Marti, GZ-psycholoog
Toelichting op Jaeqx-van Tienen et al. door Gail Post
Boeken over volwassenen-psychiatrie en hoogbegaafdheid
Hoiting L. & Nauta N. (2022). Hoogbegaafde hulpzoekers – Wanneer je er zelf niet uitkomt.
Nauta N. & Schouwstra I. (2020). Hoogbegaafde senioren.
Aron E. (2010). Hoogsensitiviteit in psychotherapie.
Mendaglio S. e.a. (2007). Models of counseling.
Sprey A. (2020). Praktijkboek hoogbegaafdheid in psychotherapie.
Klaaysen S. (2020). Prikkels bijten niet.
Webb J.T. (2013). Searching for meaning; Idealism, bright minds, disillusionment and hope.
Artikelen over preventie van psychiatrische stoornissen bij hoogbegaafden
Toelichting op ‘The interface of…’ door Gail Post